دسترسی ها

روسیه نیز با اعمال تحریم گازی و کاهش صادرات گاز به اروپا از سه خط لوله نورداستریم، یامال و ترک استریم به کشورهای اروپایی مقابله به مثل کرده است.

ماحصل این اتفاقات، ایجاد مازاد منابع هیدروکربوری روسیه به میزان روزانه ۲۷۰ میلیون متر مکعب گاز، ۲ میلیون بشکه نفت و ۱ میلیون بشکه فرآورده نفتی بود.

وجود محدودیت‌های لجستیکی و دسترسی محدود به بازارهای انرژی موجب شده که هم‌اکنون روسیه به ایران به عنوان یکی از مقاصد اصلی صادراتی و ترانزیتی وابستگی پیدا کند که این موضوع در تغییر رفتار روس‌ها کاملا مشهود است.

در پرونده «همسایه شمالی» قصد داریم به بررسی فرصت‌های ایران برای بهره‌برداری از منابع هیدروکربوری روسیه در جهت تبدیل شدن ایران به هاب انرژی منطقه و چالش‌های آن بپردازیم.

*فرصت تبدیل ایران به هاب گازی منطقه با گاز روسیه

در حال حاضر زیرساخت واردات سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز روسیه از دو مسیر آذربایجان و ترکمنستان وجود دارد. ایران می‌تواند با خرید این گاز با «قیمت مناسب» و استفاده از آن در استان‌های شمالی، گاز خود را به جای صرفه هزینه و انتقال به شمال، از جنوب (محل تولید) و با قیمت بالاتر به همسایگان خود مثل پاکستان و عمان صادر کند و یا حجم صادرات گاز به کشور عراق و ترکیه را افزایش دهد.

در واقع خرید گاز از روسیه، علاوه بر صرفه‌جویی در هزینه‌های انتقال، به ایران برای تبدیل شدن به هاب گازی منطقه کمک می‌کند. در حال حاضر ترکیه نیز با استفاده از خرید گاز از ایران، آذربایجان و روسیه بخش زیادی از مسیر تبدیل شدن به هاب گازی منطقه را طی کرده است که قابل الگوبرداری برای ایران است.

در این‌باره، جواد اوجی، وزیر نفت، همکاری ایران با کشورهای حوزه خزر در موضوع نفت و گاز و انرژی را راهبردی خواند و گفت: قطع گاز صادرات روسیه به اروپا و تغییر شرایط بین‌المللی سبب شده تا ایران بتواند پل انتقال فرآورده‌های نفتی و گازی روسیه به سایر کشورها باشد و به قطب گازی منطقه تبدیل شود.

همچنین محمدصادق جوکار، رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با اشاره به فرصت خرید گاز روسیه توسط ایران می‌گوید: این فرصتی کلیدی برای جمهوری اسلامی است تا این گاز را از عملیاتی‌ترین مسیر ممکن از ترکمنستان و با برعکس کردن خط لوله CAC که در گذشته گاز ترکمنستان را به روسیه وصل می‌کرد و هم‌اکنون از ظرفیت ۳۰ تا ۵۰ میلیارد مترمکعبی انتقال آن از ترکمنستان تنها ۵٫۵ میلیارد مترمکعب آن فعال است، استفاده کند.

به گفته وی نکته مهم‌تر دیگر اینکه ما هم دو خط لوله داریم که از ترکمنستان با ظرفیت نهایی ۲۰ میلیارد مترمکعب می‌تواند گاز را تحویل بگیرد.

* اولویت ایران خرید گاز از روسیه باشد نه سوآپ

طبق گزارش اندیشکده سیاست‌گذاری امیرکبیر، با وقوع جنگ اوکراین، صادرات گاز روسیه به اروپا به میزان ۷۰ میلیارد متر مکعب کاهش داشته است و تنها گزینه جدی روسیه برای جبران کاهش صادرات گاز خود به اروپا در کوتاه‌مدت، صادرات گاز به بازار جنوب آسیا و خاورمیانه است زیرا افزایش صادرات به چین و افزایش صادرات از طریق ال.ان.جی زمانبر بوده و همچنین با محدودیت‌های سیاسی و فنی مواجه است.

در این راستا، ایران به علت موقعیت جغرافیایی و روابط سیاسی مناسب و همچنین وجود زیرساخت‌های قابل بهره‌برداری، بهترین گزینه برای صادرات گاز روسیه به شمار می‌رود. با توجه به نیاز روسیه به ایران باید راهبرد کشور، خرید (نه سوآپ) گاز روسیه با دریافت تخفیف باشد تا بدین صورت یک گام جدی به سمت تبدیل به هاب گازی منطقه بردارد.

در این بین گزینه سوآپ برای ایران چندان مطلوب نیست، اما طبق بررسی‌ها سوآپ گاز روسیه به ارمنستان نیز گزینه مطلوبی محسوب می‌شود، زیرا سهم ایران را در بازار انحصاری روسیه در ارمنستان افزایش می‌دهد و از طرفی آسیبی به بازارهای فعلی ایران وارد نمی‌کند، هر چند باید در تعامل با روسیه احتیاط به خرج داد.

* فرصت ۶ میلیارد دلاری ایران برای خرید گاز روسیه

طبق آمار بورس انرژی، حتی در صورتی که ۱۵ درصد از گاز مازاد روسیه برای تامین نیروگاه‌های ایران و جلوگیری از سوزاندن سوخت مایع استفاده شود، با صادرات گازوئیل و نفت کوره می‌تواند درآمد معادل ۶ میلیارد دلار نصیب کشور کرد.

طبق گزارش BP در سال ۲۰۲۱، روسیه و آمریکا؛ بزرگترین دارنده و تولیدکننده گاز دنیا به ترتیب ۱۰.۵ و ۷۶ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان و کانادا وارد کرده و با استفاده از مزیت جغرافیایی خود از این معامله سود کرده‌اند. در نتیجه خرید گاز از روسیه توسط ایران امر مرسومی در حوزه تجارت گاز تعریف می‌شود و تجارت گاز محدود به صادرات نیست.

* جزئیات قرارداد گازی ایران و روسیه

به تازگی روابط عمومی وزارت نفت در گزارشی با عنوان «گزارش عملکرد یک‌ساله وزارت نفت در دولت سیزدهم» به موضوع تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری بین شرکت ملی نفت و شرکت گازپروم روسیه پرداخته است.

طبق این گزارش، با پیگیری وزارت نفت تفاهم شده که به زودی معادل ۶ میلیون متر مکعب در روز گاز از روسیه سوآپ شود تا از جنوب خاک ایران در قالب گاز مایع شده LNG صادر شود. همچنین قرار است ایران به میزان ۹ میلیون متر مکعب گاز روسیه را از طریق آذربایجان خریداری کند.

احمد اسدزاده معاون امور بین‌الملل وزیر نفت در این‌باره می‌‌گوید: تهران امیدوار است که مسکو با ترکمنستان به توافقی درخصوص ترانزیت گاز روسیه به ایران در قالب سوآپ برسد که در این صورت، تا پایان سال توافق سوآپ گاز بین دو کشور اجرایی خواهد شد.

در نتیجه در صورت توافق روسیه و ترکمنستان، قرارداد سوآپ و خرید گاز روسیه توسط ایران تا پایان امسال اجرایی خواهد شد.